Helena Modrzejewska - ikona stylu

Kto z nas nie marzył, aby przenieść się w przeszłość i zobaczyć, jak żyli na nasi przodkowie. Niestety, podróże w czasie na razie są możliwe tylko w powieściach czy filmach, natomiast coraz częściej podejmowane są próby przybliżania i odkrywania na nowo przeszłości, tak byśmy choć przez chwilę mogli się poczuć jak w minionych wiekach. Współczesnemu człowiekowi nie wystarczają naukowe opisy, obrazy, rysunki, a nawet filmy. Chcemy poczuć dawne smaki, gotując potrawy według odkrywanych na nowo starych przepisów, poznać życie przodków w rekonstruowanych wioskach czy zamkach, zgłębić sekrety dawno zapomnianych rzemiosł. Przede wszystkim jednak pragniemy zobaczyć, jak wyglądali i jak się ubierali nasi przodkowie, zwłaszcza sławni i bogaci.

Pałac w Wilanowie od kilku lat bardzo żywo uczestniczy w tym ruchu i animuje projekty, mające służyć takim powrotom do przeszłości. Jednym z aspektów tej działalności jest program Wilanów dla młodych talentów, zachęcający młodych twórców do odkrywania tajników krawiectwa historycznego.

Pierwszy konkurs był poświęcony modzie XVIII wieku. Obecna, druga edycja tego projektu przeniosła nas w czasy mniej odległe, ale równie fascynujące. Tym razem tematem stały się wspaniałe stroje i kreacje sceniczne Heleny Modrzejewskiej, odzwierciedlające modę drugiej połowy XIX i początku XX wieku. Było to trudne wyzwanie, gdyż artystka od początku swej kariery przykładała wielką wagę do kostiumów, w jakich występowała na scenie, traktowała je jako ważny element w kreowaniu swego wizerunku. Stąd też, zwłaszcza w okresie międzynarodowej sławy, występowała w kreacjach od renomowanych krawców, już wtedy niełatwych do skopiowania.

Uczestnicy konkursu mieli odtworzyć jeden z ubiorów wielkiej aktorki spośród wskazanych przez organizatorów. Zadanie było tym trudniejsze, że stroje znane są jedynie z czarnobiałych fotografii. Dało to jednak autorom rekonstrukcji pewną swobodę w doborze tkanin i kolorystyki ubioru, bardzo istotnych dla osiągnięcia właściwego efektu, zgodnego z gustami epoki, co było jednym z ważnych kryteriów oceny. Uczestnicy konkursu musieli wykonać nie tylko same suknie, lecz także noszoną pod nimi bieliznę, która decydowała o fasonie i sposobie noszenia ubioru, wpływała na ukształtowanie sylwetki i sposób poruszania się. Nadesłane halki, koszulki, pantalony, gorsety i tiurniury z powodzeniem mogłyby stanowić temat odrębnego konkursu.

Trzy pierwsze nagrody przypadły w udziale pracom, które są rekonstrukcjami kostiumów Modrzejewskiej do ról bohaterek jej współczesnych, a więc prezentują typową modę dziewiętnastowieczną. Choć przybliżają mniej znane stroje wielkiej aktorki, wszystkie odznaczają się doskonałym wyczuciem norm estetycznych epoki i celnym doborem tkanin oraz dodatków, nie mówiąc już o wiernym nawiązaniu do pierwowzorów.

Pierwszą nagrodę otrzymała praca Anny Franczyk, która zdecydowała się odtworzyć niezwykle wysmakowaną suknię wieczorową do roli Kamili w Damie kameliowej Dumasa. Autorce w pełni udało się uchwycić finezję tego ubioru przez znakomite zestawienie tkanin: oliwkowej tafty w kwiaty z kremową taftą zdobioną subtelnym haftem, co raczej nie było łatwe ze względu trudność w znalezieniu współczesnych tkanin spełniających historyczne kryteria. Pozostałe dekoracje, jak obszycia z drobnych koralików i futra, nie przytłaczają sukni, wręcz przeciwnie – dyskretnie ją ożywiają.

Dużą niespodzianką okazała się uhonorowana drugą nagrodą praca Pawła Androsiuka, który wybrał z pozoru najmniej efektowy kostium Modrzejewskiej – wełnianą secesyjną suknię dzienną z 1904 roku do roli w całkowicie zapomnianej dziś sztuce Magda Sudermanna . Jest to doskonały przykład, jak można ożywić czarnobiałą fotografię, która pozbawiła suknię jej największego waloru, jakim jest kolor. Autor, wbrew pierwszemu wrażeniu, sugerującemu czerń, wybrał delikatną wełnę w głębokim kolorze czerwonego wina, która na czarnobiałej fotografii wydaje się również czarna. Rękawy, stanik i brzeg sukni zdobi doskonale kolorystycznie dopasowana ażurowa pasmanteria. Przód stanika ożywia biała jedwabna wstawka, imitująca widoczną w rozchylonych połach bluzkę, oraz obszycia z brązowej, również znakomicie dobranej, tkaniny w kwiaty. Jej główną ozdobę stanowi jednak koronkowy kołnierz-pelerynka, który z pewnością mógłby być noszony przez elegantki przed 110 lat. Z suknią zharmonizowana jest bielizna – bordowy gorset w drobny czarny wzór oraz pantalony, wykończone jedwabnymi wiśniowymi tasiemkami.

Na tle dwóch pierwszych prac może nieco mniejszą finezją wykonania odznacza się nagrodzona trzecią nagrodą praca Marka Ziętka – replika balowej sukni z 1871 roku do jednej ze sztandarowych współczesnych ról Modrzejewskiej, jaką była Dalila Octave’a Feuilleta . Ta suknia również dobrze odzwierciedla modę czasów drugiego rokoka, kiedy weszła do niej tiurniura, której stelaż autor bardzo dobrze zrekonstruował. W stroju tym uderza wnikliwe odzwierciedlenie zasad rządzących historyzmem dziewiętnastowiecznym. Suknia z drapowaną spódnicą, inspirowana formami osiemnastowiecznej poloneski, do mody epoki rokoka nawiązuje kolorystyką, modnym wówczas zestawieniem zieleni i różów, tutaj jednak bardziej agresywnych, zgodnie z dziewiętnastowieczną interpretacją historycznych wzorców.

Spośród rekonstrukcji kostiumów historycznych szczególnie wyróżnia się efektowny ubiór do roli szekspirowskiej Kleopatry, w którym Modrzejewska występowała w 1880 roku, odtworzony przez Agnieszkę Kaszubę-Chojnacką. A więc rekonstrukcja rekonstrukcji, pokazująca, jak w epoce historyzmu strój starożytny jedynie poprzez dekorację nawiązywał do pierwowzoru, zachowując całkowicie współczesny modny krój, w tym wypadku dopasowanej do ciała, eksponującej smukłą talię princeski. Do sukni tej autorka przygotowała również odpowiednią bieliznę, tzw. kombinację, czyli rodzaj kombinezonu stanowiącego połączenie pantalonów i stanika gorsecikowego, który pozwalał zachować smukłą linię stroju. Pewną pułapką dla autorki stało się jednak podkolorowane zdjęcie Modrzejewskiej w tym kostiumie, które wpłynęło na zbyt jaskrawą kolorystykę ubioru, przez co uhonorowany on został jedynie wyróżnieniem, mimo staranności wykonania i wielkiego nakładu pracy, jaki włożono w jego opracowanie.

Wszystkie te stroje mogą stanowić ciekawe uzupełnienie niezwykle skromnej kolekcji oryginalnych kostiumów scenicznych Heleny Modrzejewskiej, które przetrwały do dzisiaj rozproszone po kilku kolekcjach muzealnych.