Anna Straszewska |
berta |
szeroka falbana otaczająca poziomy, odsłaniający ramiona dekolt sukni, charakterystyczna dla mody okresu biedermeieru i czasów krynoliny (od lat. 30. XIX w do ok. 1860 r.). Mogła być ona wykonana z tkaniny sukni lub koronki, ewentualnie batystu. |
binda |
ozdobna opaska otaczająca szyję i zaczerpnięta z mody rokokowej, która była noszona do strojów balowych w latach 70. i 80. XIX wieku. W tym okresie szczególnie popularne były bindy z czarnej aksamitki z długimi końcami opadającymi na plecy. W modzie męskiej w 2. połowie XIX i na początku XX wieku bindą nazywano rodzaj opaski, czy też pokrowca służącego do modelowania wąsów i ich zabezpieczenia przed odkształceniem podczas snu. |
binokle |
charakterystyczne dla XIX wieku okulary bez uchwytów zakładanych za uszy, utrzymywane na nosie za pomocą ściskającego jego nasadę sprężystego kabłączka łączącego oba szkła. Zostały one wymyślone przez Francuza Josepha Bressy w 1825 roku i szybko zaczęły się cieszyć dużą popularnością wśród przedstawicieli zamożnej klasy średniej, choć w tym okresie nadał noszenie każdego rodzaju okularów w obecności osób wyższych rangą uważane było za nieeleganckie. W Polsce określano je również często francuskim terminem pince-nez (szczypiące w nos) lub przejętym z niemieckiego słowem cwikier (niem. Zwicker). |
boa |
wąski, długi szal kształtem przypominający węża, wykonany z piór egzotycznych ptaków – strusia lub marabuta, ewentualnie kogucich. Już w okresie empiru modne było boa futrzane, służące przede wszystkim osłonie przed zimnem szyi i dekoltu. Typowe boa z lekkich, puszystych piór weszło w modę w okresie secesji jako elegancki dodatek do sukni balowych i wieczorowych. |
bonżurka |
krótka, wygodna męska marynarka z szalowym kołnierzem i wywijanymi mankietami noszona o poranku, czyli na „dzień dobry” jako niezobowiązujący ubiór domowy - stąd jej nazwa wywodząca się od francuskiego bon jour czyli właśnie „dzień dobry”. Szyto ją zwykle z miękkich tkanin, np. flaneli. Dla dodatkowego ocieplenia często była ona pikowana. |
butonierka |
pozbawiona pierwotnej funkcji dziurka w klapie męskiej marynarki lub żakietu, która była reliktem zapięcia na szerokich wyłogach fraków z końca XVIII wieku. Z czasem jednak straciła ona swoją pierwotną funkcję, a odpowiadający jej guzik na drugiej klapie zniknął. W połowie XIX wieku zaczęto ją wykorzystywać do wpinania kwiatu bądź miniatury odznaczenia. Jej nazwa wywodząca się od francuskiego boutonière (dziurka od guzika) wciąż jednak odzwierciedla pierwotne przeznaczenie. |
carrick |
garrick, bardzo charakterystyczny dziewiętnastowieczny męski płaszcz z kilkoma ułożonymi piętrowo kołnierzami-pelerynkami, z których każda kolejna była krótsza – mogło być ich nawet sześć. Wywodził się z Anglii i tam był szczególnie popularny, choć upowszechnił się również w całej Europie. Został zaadaptowany również w modzie kobiecej. Kojarzymy go m.in. z postacią Sherlocka Holmesa. Jego nazwa wywodzi się od imienia stangreta Johna Carrica, ponieważ ubiór ten chętnie noszony był właśnie przez stangretów, dorożkarzy i podróżnych. |
cwiker |
zob. binokle |
cylinder |
modny przez cały XIX wieku męski kapelusz o charakterystycznej sztywnej, wysokiej cylindrycznej główce i okrągłym wąskim rondzie, zwykle po bokach zwężonym i wygiętym do góry. Pojawił się w modzie w latach 1770-80, a na początku XIX wieku stał się elementem codziennego mieszczańskiego ubioru męskiego. Obok czarnych modne były cylindry kolorowe – m.in. beżowe i popielate. Jego forma nieznacznie zmieniała się z biegiem czaseu: w XVIII wieku miał nieco zwężającą się ku górze główkę, w latach 20. XIX wieku bardzo wysoką i rozszerzaną ku górze, w latach 30. modne były cylindry o prostej główce, a pod koniec XIX w. niskie, lekko rozszerzone u góry. Najczęściej był on filcowy, bądź aksamitny. W 2. połowie XIX wieku noszenie cylindra, który zyskał status bardziej eleganckiego nakrycia głowy niż melonik, zaczęły określać sztywne zasady - można było go zakładać natomiast do jedynie surduta i żakietu w odróżnieniu od szapoklaka noszonego wraz z balowym frakiem. W ubiorach dyplomatów noszone były jeszcze w dwudziestoleciu międzywojennym, do dziś pojawiają się niekiedy w stroju ślubnym. Cylinder zwykle ozdobiony zwiewnym woalem stał się w latach 30. XIX w. również elementem kobiecego stroju do konnej jazdy. Jego nazwa wywodzi się od greckiego kylindros (walec). |
dewizka |
łańcuszek, który zaczepiono do guzika kamizelki, służący do zawieszania zegarka kieszonkowego wkładanego do kieszeni. Był on jednym z niewielu elementów biżuteryjnych w dziewiętnastowiecznym ubiorze męskim. Pierwotnie było to określenie pieczątki z herbem rodowym, a w XVIII wieku również ozdobna taśma, zakończona pieczątkami, kluczykami lub brelokami w różnych kształtach. |
jaskółka |
zob. żakiet |
kapotka |
płaski, wiązany pod brodą i bogato zdobiony kapelusik, przesunięty na tył głowy i otoczony falbanką lub małym rondkiem i osłaniający uszy. Była bardzo popularna w okresie krynoliny i wraz z nią wyszła z mody. |
melonik |
sztywny, filcowy, zwykle czarny kapelusz o charakterystycznej półkolistej główce i wąskim rondzie, najczęściej wygiętym po bokach. Wprowadzony został do mody męskiej ok. 1850 r. przez angielską firmę Thomas William Bowler & Son, stąd w Anglii i krajach anglojęzycznych znany jest pod nazwą bowler. Polska nazwa została przejęta z języka niemieckiego, gdzie kapelusz ten nazywano Melone (melon). Upowszechnił się on w latach 60 XIX wieku i był początkowo noszony do mniej oficjalnego stroju z marynarką, od lat 90. XIX wieku także z surdutem. Po pierwszej wojnie światowej całkowicie wyparł cylinder z ubioru codziennego. |
pince-nez |
zob. binokle |
princeska |
niezwykle kobieca suknia o dopasowanym do sylwetki kroju, szyta jednolicie bez przecinana w pasie i modelowana zaszewkami. Została ona wylansowana w 1864 roku przez słynnego paryskiego projektanta Charlesa Frederica Wortha i nazwana na cześć księżnej Walii Aleksandry princesse (księżna, księżniczka). Szczególną popularność zyskała w okresie tzw. wąskiej mody w latach ok. 1876-1882, gdyż jej krój doskonale umożliwiał podkreślenie płynnego przejścia między pełnymi piersiami, talią osy i kobieco zaokrąglonymi biodrami. Z tego względu spotykała się ona także z krytyką ze strony moralistów jak przejaw „nakrytej nagości”. Fason ten powrócił do łask również okresie secesji, m.in. w noszonych bez gorsetu, luźnych sukniach reformowanych. |
rotunda |
długi, obszerny kobiecy płaszcz o kolistej, stożkowatej formie z pionowymi rozcięciami na ręce, którego fason umożliwiał noszenie go na sukni na krynolinie z szerokimi rękawami en pagode. Szyto ją najczęściej z ciemnego aksamitu lub wełny, mogła być też pikowana. Zapinano ją na guziczki od góry do dołu a przy szyi była wykończona niewielkim kołnierzykiem. |
surdut |
podstawowy element męskiej garderoby w XIX wieku. Był to wierzchni, sięgający kolan ubiór męski w typie marynarki, zapinany od pasa w górę z wykładanym kołnierzem. Noszono go na kamizelkę. Pojawił się modzie ok. 1800 roku, kiedy wyewoluował z płaszcza redingoty. Jego fason ulegał w ciągu stu lat pewnym modyfikacjom: początkowo był on niezbyt jednorzędowy i szyto go najczęściej z granatowego, brązowego, szarego lub zielonego sukna, rzadziej czarnego. W okresie biedermeieru, kiedy w modzie męskiej, podobnie jak w kobiecej, zaczęto podkreślać wcięcie w tali i poszerzenie bioder i ramion, surdut zyskał fałdziste i bufiaste rękawy. W 2. połowie XIX wieku modne były już tylko czarne (rzadziej szare) surduty z prostymi połami, brakiem wcięcia w talii i dwurzędowym zapięciem oraz klapami obszytymi czarnym atłasem. Fason ten od tej pory nie podlegał już w zasadzie widocznym zmianom aż do I wojny światowej, kiedy surdut wyszedł z użycia. Do połowy XIX wieku pełnił on funkcję ubioru codziennego w odróżnieniu od elegantszego fraka, później rolę tę przejęła marynarka, toteż w 2. połowie XIX wieku noszony był na bardziej oficjalne okazje m.in. pogrzeby i poranne śluby oraz jako ubiór ministrów i dyplomatów wraz z dwurzędową kamizelką z tej samej tkaniny, cylindrem i sztuczkowymi spodniami. |
szapoklak |
składany cylinder, wynaleziony w 1823 i opatentowany w 1837 roku przez paryskiego kapelusznika Antione’a Gibusa. Miał on sprężynową konstrukcję, którą w 1844 roku udoskonalił Duchêne’a st., dzięki czemu otwierał się lekko uderzony dłonią, wydając charakterystyczny trzask, któremu zawdzięcza swoją francuską nazwę chapeau claque (kapelusz trzaskający). Z wierzchu pokryty był połyskliwym jedwabiem. W 2. połowie XIX wiekuszapoklak został zarezerwowany do stroju balowego i zakładany jedynie do fraka, w przeciwieństwie do cylindra noszonego wraz z surdutem. Podczas tańca złożony szapoklak był trzymany pod pachą i określany jako chapeau-bras. |
szlafmyca |
charakterystyczna miękka, szpiczasta czapeczka z opadającym na bok końcem ozdobionym chwastem lub pomponem od XVIII do połowy XX w. noszona przez mężczyzn do snu, jako ochrona przed zimnem w niedogrzanych nocą pomieszczeniach. Mogła być watowana lub ocieplana futrem. Jej nazwa wywodzi się ze spolszczonego niemieckiego określenia Schlafmütze (czapka do spania). |
sztuczkowe spodnie |
charakterystyczne spodnie z wełnianej tkaniny w czarno-szare prążki. Miały wąski fason bez mankietu. Noszono je wraz z surdutem lub żakietem i pod koniec XIX wieku już tylko w stroju wizytowym i formalnym ubiorze przedpołudniowym. |
woalka |
krótki welon osłaniający twarz bądź oczy, zwykle koronkowy lub tiulowy, zdobiący damskie kapelusze i toczki, modny od lat 70. XIX wieku. Była ona pozostałością długich zwiewnych welonów drapowanych wokół głowy lub kapelusza w okresie romantyzmu. |
żakiet |
ze względu na wydłużone tylne poły nazywany w Polsce również jaskółką; rodzaj lekko dopasowanego w talii, wąskiego, sięgającego kolan jednorzędowego surduta, którego poły były z przodu poniżej dolnego guzika mocno ścięte i zaokrąglone. Miał wykładany kołnierz sięgający górnego guzika. Wszedł w modę w Anglii ok. połowy XIX wieku i początkowo był szyty również z tkanin w jaśniejszych kolorach, a nawet kraciastych. Jednak ma początku XX wieku zaczęto go traktować jako formalny ubiór przedpołudniowy m.in. dyplomatów i uczestników porannych wesel, który zastąpił surdut – mógł być wtedy czarny lub ciemnoszary. Noszony nieodłącznie ze sztuczkowymi spodniami, cylindrem, wraz z kamizelką, koszulą z łamanym kołnierzykiem i plastronem. Żakietem nazywana jest również góra kobiecego kostiumu, stanowiąca odpowiednik męskiej marynarki i modna od końca XIX wieku.
|
|
|